De belegeringen van Maastricht in 16e, 17e en 18e eeuw

Hoeveel belegeringen heeft een stad als Amsterdam gekend in de 16e tot en met 18e eeuw? Zelfs toen Haarlem, Alkmaar en Leiden probeerden te ontkomen aan de Spaanse bezetting in 1573, had Amsterdam niets te duchten. Het was nl. net als Middelburg loyaal aan Philips II. Niet lang daarna, toen een groot deel van de Nederlanden zich weer had weten te bevrijden, sloot ook Amsterdam zich bij de opstandelingen aan en daarna begon voor bevrijd Nederland de Gouden eeuw. In de 17e eeuw werd het even spannend toen in 1672/73 Lodewijk XIV probeerde Nederland te annexeren. Dankzij de Hollandse waterlinie en een portie geluk onsnapte geheel Holland toen aan deze veroveringstocht. In de 18e eeuw werden de Fransen in 1794 met gejuich binnengehaald door de patriotten, die ook voor vrijheid, gelijkheid en broederschap waren, van enige vorm van beleg was nergens sprake.

Hoe anders ging het in de meer zuidelijke gebieden, en met name ook in die delen die eerder of later onderdeel werden van Nederland. Maastricht hoort sinds 1632 bijna steeds bij Nederland, maar heeft in de hiervoor genoemde tijdsperiodes diverse zware belegeringen meegemaakt. In 1576 was er nog een Spaanse krijgsmacht in de stad die er een bloedbad aanrichtte. Toen deze krijgsmacht vertrok sloot in 1577 Maastricht zich, in tegenstelling dus tot bijv. Amsterdam, aan bij de opstandelingen onder leiding van Willem van Oranje. Maar de Spanjaarden trokken al snel weer noordwaarts om geleidelijk verloren gegaan gebied terug te veroveren. In 1579 werd Maastricht bijna vier maanden lang belegerd en bestookt, uiteindelijk ingenomen en vervolgens geheel geplunderd. Vanaf toen stond de stad weer onder bestuur van Spanje. Door geldgebrek met name stokte de verdere verovering van de Spanjaarden in de Noordelijke Nederlanden. Dat gaf de afvallige delen de kans om een goed getraind leger op de been te brengen, en Maurits probeerde hier en daar wat terug te veroveren van Spaans gebied. Het meest succesvol was in 1632 Frederik Hendrik, die er na een zwaar beleg in slaagde zelfs Maastricht terug te veroveren. Vanaf toen hoorde Maastricht dus op enkele relatief korte tussenperioden na bij Nederland. In 1673 rukte Lodewijk XIV op naar het noorden. Hij beet zich letterlijk vast in Maastricht. Dat viel in eerste instantie tegen. Toen trok hij verder maar liet Maastricht omsingeld achter. Een groot deel van Nederland, maar niet Holland, werd vervolgens door de Zonnekoning veroverd. Uiteindelijk na lange tijd en met nieuwe troepen lukte het alsnog om ook Maastricht te veroveren, dit keer zonder dat de stad geplunderd werd. Toen Spanje zich als bondgenoot bij Nederland aansloot begon het tij voor Nederland te keren, Spaanse en Nederlandse troepen veroverden langzaam weer delen van Nederland terug op de Fransen. In 1676 doen de Staatsen nog een vergeefse poging om Maastricht terug te veroveren (weer beleg!). In 1678 (vrede van Nijmegen) krijgt Nederland Maastricht weer terug. In 1748 stonden alweer de Fransen voor de deur, nu werd de stad al sneller overgegeven. Maar nog in hetzelfde jaar werd, weer bij verdrag, Maastricht terug gegeven aan Nederland. Tot 1794: De Fransen belegerden opnieuw de stad en voerden zware beschietingen uit. het prachtige klooster en kasteel van de Duitse orde werd hierbij compleet verwoest. Uiteindelijk gaf de stad zich over en werd Maastricht 20 jaar onderdeel van Frankrijk. Kloosters werden afgebroken, verkocht of ingericht als paardenstal, magazijn, bakkerij etc. Kunstschatten werden vernield of verkocht. Ook in de 19e eeuw was Maastricht nog negen jaar de pineut: als enige Nederlandse stad temidden van het "bevrijde" België, waardoor toen vooral de handel bijna stil lag.

Al dit oorlogsleed heeft van Maastricht (en van andere Limburgse steden als Roermond en Venlo) een heel andere stad gemaakt dan van de "verwende" Hollandse steden. De mensen wisten vaak nog van vorige generaties wat het was om belegerd te worden en hoe je je dan het beste kon gedragen. Soldateninkwartieringen, ook bij burgers, waren al bijna de normaalste zaak van de wereld. En iedere keer opnieuw moest de magistraat zich weer aanpassen aan een nieuwe gouverneur en deze voorzien van "de beste Rijnlandse wijn".

Van al deze belegeringen zijn veel gegevens bewaard gebleven, waardoor we ons een goed beeld kunnen vormen. In de verschillende jaargangen van de Publications bijvoorbeeld hebben meerdere schrijvers er zich mee bezig gehouden. Over het bloedbad in 1576 een stukje in Publications 1865 aan de hand van twee schilderijen die hierover handelen, over het beleg van 1579 door Parma (Spanje) (kaart Publications 1905) is heel veel bekend: Haakman en Allard schrijven er over in Publications 1876, Thomassen in Publications 1890, Schukking in Publications 1953. Ook is er over deze belegering een Duitstalig artikel in Publications 1901 van Nathan. Het grootste artikel over dit beroemde beleg is dat van Dyserinck uit 1905. Franquinet beschrijft de vergeefse belegering van de Staatsen in 1592 om Maastricht weer terug te veroveren in Publications 1877. Uitgebreide artikelen over de verovering van de Nederlanders in 1632 zijn er jammer genoeg niet in de Publications. Over het beleg van Lodewijk XIV in 1673 schrijft in 1909 van der Leur. De memoires van generaal Hardy bij het beleg van 1794 vormen de basis van het artikel van Eversen uit Publications 1879.

Interessant zijn de besluiten die de magistraat in al deze periodes nam. De raadsbeluiten in relatie met de belegeringen van (nu dus wel) 1632, 1673, 1676 en 1748 worden integraal weergegeven in Publications 1869, aan de hand van een publicatie die uit een particulier archief komen, maar dit stuk is waarschijnlijk in de 18e eeuw overgeschreven uit de originele raadsnotulen (Eversen). Bij deze publicatie valt op dat in deze periode van meer dan 100 jaar sommige dingen hetzelfde zijn gebleven voor de burgers in de belegerde stad. Iedereen moest bijv. bij al die belegeringen mee helpen "botten", d.w.z. met spade en kruiwagen in de weer om te graven, zand te storten, en op allerlei manieren mee te helpen om de versterkingen op orde te brengen en bij beschietingen om ze weer te repareren. Ook zien we dat de magistraat steeds bezig is met het aanleggen van voorraden, zowel op het gebied van levensmiddelen, maar ook de bewapening moet steeds weer op peil gebracht worden. Ook de mensen zelf moesten voorraden aanleggen en er werd zelfs door inspecteurs gecontroleerd op de zolders of dit ook gebeurde. Voor hetzelfde geld ging men echter bij de burgers langs om al het voedsel te verzamelen dat vervolgens weer werd gedistribueerd. Ook werd er veel materiaal paraat gehouden om branden te bestrijden. Verder werden er bijv. kettingen geplaatst in de Maas waardoor er geen scheepvaart meer mogelijk was. Er werd geld geleend bij de burgers. Burgers die geen geld konden lenen moesten "botten". In de loop van de tijd moest meestal iedereen botten. Huizen en kloosters werden ontdaan van lood om daar kogels van te kunnen gieten, zilverwerk werd ingeleverd. De burger kreeg pandbrieven waarmee hij naderhand kon aantonen dat hij zijn steentje had bijgedragen en waarmee hij kon (proberen) zijn geld terug te krijgen als de oorlog weer was afgelopen. Vooral in de 18e eeuw zien we bij de raadsbesluiten hoe aan burgers achteraf tegemoetkomingen werden toegekend.
Hierna een integrale weergave van de tekst zoals die staat in Publications 1869 van de betreffende raadsbesluiten van de magistraat. Maar eerst een lijst met enige uitleg over enkele gebruikte termen in dit Oud-Nederlands.

7ber, 8ber, 9ber, xber September, oktober, november, december
voorraedt tot aanloop naar
assigneren toewijzen, aanwijzen
seditieuse weigeraar(?)
geen negotie doen geen handel drijven
negotiatie handel, aankoop
encourageren aanmoedigen
genamptiseerde penningen belastingen door de gildes geheven
secours hulp, bijstand
soulageren verzachten, verlichten
op discretie onvoorwaardelijk
requireeren verzoeken
onder obligatie met schuldbrief
gecondemneert veroordeeld
devoirens te danken hebben aan
negotieren overmaken (overhandigen van geldwissel)
noriture voeding
Executie In beslagname
gedemolieert verwoest
spruyten materiaal om gaten te maken in hout
botten arbeid verrichten, in dit geval vooral
graafwerkzaamheden e.d. verrichten

Belegering van den jare 1632, door de Hollanders.

Nadat de Prins van Oranje zich den 4den Junij van Venlo en den 5den van Stralen had meester gemaakt, ging Roermond den volgenden dag bij verdrag over. Den 9den Junij kwam het leger der Staten in het gezigt van Maastricht, de 14den werden de loopgraven geopend, en den 22 Augustus werd het verdrag van overgave geteekend.

Belegering van 1673 door de Franschen

Voorraedt tot het belegh.

Belegh der Franschen

Hunnen aenvanck neemende.

Het beleg nam den 10 Juny, toen Lodewyk XIV in het leger kwam, dat zich reeds voor de stad had nedergeslagen , een aanvang; den 17 werden de loopgraven geopend ; den 29 werd de stad overgegeven en den 1en Julij werd de capitulatie geteekend.

Belegh der Hollanders

Op den 10 julij 1676 hunnen aenvanck neemende

De Prins van Oranje moest het beleg na verloop van 51 dagen opbreken.

Belegering van 1748 door de Franschen

Voorraedt tot het belegh.

Het fransche leger kwam den 11 April 1748 voor de stad ; in de nacht van 15n op 16n dier maand werden de loopgraven geopend en den 7n Mei ging de stad bij verdrag over.

 Ziet u slechts 1 pagina?
klik hier voor de volledige website
"Voorouders uit Midden-Limburg"